Angela Merkel... Doğu Almanyalı rahip Kasner’in fizikçi kızı baş döndürücü siyasi kariyerini yaşam tarzından ve hayat felsefesinden hiç ödün vermeden tamamlamaya hazırlanıyor.
Almanya Başbakanı Angela Merkel, Berlin Duvarı’^nın yıkılışının 30. yılı törenlerine katıldı. (Credit Image: © Darmer/Davids/Ropi via ZUMA Press)
Almanya Başbakanı Angela Merkel, mevkidaşı Yeni Zelanda Başbakanı Jacinda Ardern ile birlikte büyük hayranlık uyandırıyor. Konrad Hermann, Josef Adenauer ve Helmut Kohl ile birlikte, hem Alman sağ siyasetine hem de ülkenin geleceğine damga vurmuş üç liderden biri o. 18 yıl liderliğini yaptığı Hıristiyan Demokrat Parti’nin (CDU) geçen yılki kongresinde aday olmadı Merkel ve kendi izinden giden bir başka iddialı kadın siyasetçi Annest K. Karrenbeuer’e bırakmıştı yerini. Merkel, olası bir erken seçim olmazsa 2021’e kadar şansölye (Federal Başbakan) olarak ülkesini yönettikten sonra belki aktif siyaseti noktalayacak.
Merkel üzerine yazmaya sevk eden, aylar ay önce sosyal medyada izlediğim bir video oldu. Berlin’de parlamento binasının hemen yanında bir Türk turist tarafından çekilmiş bir videoydu bu. Turist kız tarihi bir köprüde çekim yaparken, “Aaa, Merkel” diye bir ses duyuluyor ve sağa doğru dönen videonun açısına Başbakan Angela Merkel ile yanındaki iki erkek giriyor. Turistlerin çekim yaptığını gören Merkel geçmek için çekimin bitmesini bekliyor. Etrafında telaşla koşuşturan bir koruma ordusu yok, yol açmaya çalışan danışmanları da… Çekimin bittiğini gören Merkel, kızlara tebessüm ederek parlamentoya doğru yoluna devam ediyor.
Bizim gibi lider ‘kült’üne dayalı Doğu toplumlarında benzerine rastlanmayacak, hatta hayal bile edilemeyecek bir sahne bu.
“Dünyanın en güçlü kadını” unvanına ve sahip olduğu siyasi pozisyonla taban tabana zıt görünen bu sadelik ve mütevazılığın nasıl bir liderlik kültüründen ve insani iklimden beslendiğini merak ettiğim için bu yazıyı kaleme almak istedim. Buna son zamanlardaki kürsüdeki sağlık problemlerini de eklersek belki de tam zamanı. Zira o sadelik ve mütevazılığın izlerini daha birçok örnekte yakından izlemiştim.
TARİFELİ UÇAKTA BİR ŞANSÖLYE
Arjantin’de gerçekleştirilecek G-20 zirvesine giderken, Başbakanlık uçağı arıza yaptığı için yola Lufthansa’nın tarifeli seferiyle devam eden de aynı Merkel’di. Zira 18 yaşındaki Başbakanlık uçağı sık sık arıza yapıyordu. 2018 yılını 294 milyar Euro cari fazlayla kapatan, dünyanın en büyük ekonomilerinden Almanya’nın 12 yıllık lideri, kendisine son model bir lüks makam uçağı tahsis ettirmeyi akıl edememişti!
İşte tam da bu açıdan, Angela Merkel’i daha yakından tanımak aslında bir bakıma, ‘Birleşmiş Almanya’yı bugünüyle olduğu kadar geçmişiyle de daha iyi analiz edebilmek anlamına geliyor. Çünkü Merkel, sıra dışı liderliği ve sıra dışı yaşam öyküsüyle hem bölünmüş hem de birleşmiş Almanya’dan derin izler taşıyor.
DOĞU ALMANYA’YA SEPETİN İÇİNDE GELDİ
Angela Dorethea Kasner, 17 Temmuz 1954’te, o dönem bir Batı Almanya şehri olan, annesinin memleketi Hamburg’ta dünyaya geldi. Doğduğu yıllar Almanya’nın “duvarlı” yıllarının hemen öncesiydi ve halkın Sovyetler Birliği yanlısı Demokratik Almanya Cumhuriyeti’ni terk ederek Batı dünyasının bir parçası olan Federal Almanya Cumhuriyeti’ne kitleler halinde koştuğu yıllardı. Bundan sadece 10 yıl önce Hitler faşizminden, büyük bedeller ödeyerek kurtulan Alman halkı bu kez de Sovyet diktatörlüğü ile Batılı demokrasi arasında tercihe zorlanıyordu. Kısacası Almanya’nın toplumsal travması sürüyordu.
Bu şartlar altında, Merkel’in Berlin-Pankow kökenli babası rahip Horst Kasner, akıntıya karşı kürek çekerek Demokratik Almanya Cumhuriyeti’ne dönüş kararı almıştı. Çünkü Doğu Almanya’da rahip sıkıntısı yaşanıyordu. Rahip Kasner ise bu göreve gönüllü olacak kadar idealist bir sosyalistti.
1954’ten Berlin duvarının inşa edildiği 1961 yılına kadar 2,7 milyon Alman, Demokratik Almanya’yı yani kendi evlerini, memleketini bırakarak Batı tarafına göç etmişti. Henüz birkaç aylık bir bebek olan Angela, işte bu şartlar altında annesi öğretmen Henlind Kasner tarafından bir sepetin içinde, Doğu Almanya’nın Prignitz kasabasının bir köyü olan Seelen-Dorf Oustzow’a getirildi. Çünkü babası bu köyün kilisesinde göreve başlamıştı. Kasner çifti, soğuk savaşın başlama yıllarından sosyalist diktatörlükte yaşamaya gönüllü olarak karar verdiklerinde Angela Merkel’in sıra dışı hayat hikayesinin taşları da döşenmiş oluyordu.
Angela’nın kız kardeşi Irene ve erkek kardeşi Marcus, Doğu Almanya’da dünyaya gelecekti. Berlin Duvarı 13 Ağustos 1961’de tamamlandığında, Angela 7 yaşındaydı ve okul çağına gelmişti. Rahip Horst Kasner, Demokratik Almanya’da çalışmak için gönüllü olarak gelmiş ancak sistem eşi Herlind Kasner’e öğretmenlik mesleğini icra etme izni vermemişti. Gerekçesiyse tipik bir diktatörlük alametiydi, kocasının rahip olması…
NEREDEYSE OKULDAN ATILIYORDU
Angela gerek okul gerek özel hayatında çok disiplinli bir öğrenci olmuştu. Onun klasik Alman özelliklerine Doğu Almanya’nın kendine özgü sert, baskıcı ve kapalı rejiminin izleri kazınmıştı. Merkel’in hayatını kaleme alan yazar Gerd Langguth, onun hiç gençlik aşkı yaşamadığını söylüyor. Tiyatro ve müzikallere çok meraklı olduğunu belirtiyor.
Merkel daha okul yıllarından politikayla çok ilgilidir. Arkadaşları onun öğrenciliğinde bütün Alman milletvekillerinin isimlerini ezbere bildiğini söylüyor. Onu yakından tanıyanlar, gençliğinde ne kadar annesine benzer özellikler gösterdiyse, politikaya atıldıktan sonra babasının karakterine büründüğünü belirtiyor. Çünkü babası ne kadar sol değerlere inanıyorsa, Merkel gençliğinde o derece Batılı gibi yaşamaktadır. Okulda hep Batılı kıyafetleri tercih eder. Nitekim, okulunda düzenlediği anti-sosyalist yıl sonu partisi sebebiyle okuldan atılmanın eşiğinden döner.
Merkel sıra dışı kişiliğini üniversite yıllarında da ortaya koyar. Herkes onu bir rahip kızı olarak teoloji okumasını beklerken, o Leipzig Üniversitesi Fizik Bölümüne devam eder. Merkel 1977’de kendisi gibi fizik öğrencisi Ulrich Merkel ile evlenir. Bu evlilik sadece 4 yıl sürmesine rağmen Merkel ilk eşinin soy isminden hayat boyu vazgeçmez.
Merkel üniversiteyi bitirdikten 12 sonra yıl fizikçi bilim kadını sıfatıyla çalıştı. Maaşı ise sadece 1012 Marktı. O yıllarda bir kiralık konutun 400 Mark olduğu düşünülürse Merkel’in ne kadar mütevazı şartlarda yaşadığı daha net görülebilir. Nitekim bu mütevazılığından Alman siyasetinin zirvesine tırmandığı yıllarda bile vazgeçmez ve sadeliği hayat tarzı haline getirir.
Bu arada Merkel’in üniversiteyi bitirdikten sonra İngilizcenin yanında Rusçayı da mükemmel konuştuğunu belirtmekte fayda var. Rusçası daha sonra ona siyasi hayatında önemli avantajlar sağlar.
POLİTİKADA HIZLI YÜKSELİŞ
Ekim 1986’da Almanya’yı ortadan ikiye bölen Berlin Duvarı’nın yıkılması Merkel’in önünde bambaşka bir dünyanın kapılarını açar. Merkel duvarın yıkıldığı gece önce kutlamalara katılmış ama sonra sorumluluk duygusu ve Alman disiplini devreye girer. Merkel o geceyi şöyle anlatıyor: Duvarın yıkıldığı gece yeni tanıştığım insanlarla kutlamalara katıldım. Sonra kendimi onların evinde buldum. Evdekiler yıkılan duvarı görmek istedi. Ben ise ertesi sabah erken kalkacağım için evime döndüm. Görev bilinci! Ayrıca çok fazla yabancı ile beraber olmuştum. Bu seferlik yeter diye düşündüm. Kendi sınırlarımı zaten aşmıştım.
Merkel, yıkılan duvarı ancak ertesi gün gidip görecekti.
Duvarın yıkılmasından sonra Merkel’in uzun soluklu politik kariyeri de başlar. Politikaya atılmak için Şubat 1990’dan akademideki işinden ayrılır. Doğu Alman DA Partisi’ne üyelikle başlayan siyasi hayatına bir ay sonra atandığı parti sözcülüğü ile hızlı bir giriş yapar. Duvarın yakılmasından sonra 18 Mart 1990’da gerçekleştirilen ilk genel seçimden sonra DA’nın başkan yardımcısı olur. Doğu Almanya’nın birleşmeden önceki son hükümetinde de sözcü yardımcılığı görevini üstlenir. Hükümetin başında ise Doğu Hıristiyan Demokrat Parti (DCDU) Başkan Lothar De Maiziere bulunuyordu.
18 Nisan 1990’da yapılan Doğu Almanya Bakanlar Kurulu Toplantısı’nda, hiç kimse sadece altı ay sonra, 3 Ekim 1990’da iki Almanya’nın birleşeceğini hesap etmemişti. İki Almanya’nın beklenenden çok daha erken birleşmesi Merkel’in siyasi kariyeri açısından dönüm noktası olur.
DA Partisi kuruluşundan sadece altı ay sonra 4 Ağustos 1990’da gerçekleştirdiği olağanüstü kongre ile Doğu CDU Partisi ile birleşme kararı alır. Bu birleşme Merkel’in CDU ve Helmut Kohl kariyerinin de başlangıcı olur. Merkel’in bundan sonraki hedefi CDU lideri Helmut Kohl ile tanışmaktır. Tanıştırma görevi de Kohl’ün yakından tanıdığı Saksonyalı politikacı Hans Geisher’e düşmüştür. Kohl, Kasım 1990’da Merkel’i Bonn’daki başbakanlık binasında kabul eder. Kohl bu genç, hırslı ve soğukkanlı politikacıyı tutmuştur. 2 Aralık 1990 seçimlerinde milletvekili seçilen Merkel 18 Ocak 1991’de kurulan Birleşmiş Almanya’nın ilk Helmut Kohl hükümetinde Kadın ve Gençlik Bakanı olur. Merkel kabinedeki Doğu Alman kökenli tek bakandır. Ve o dönem Kohl’ün kızı olarak anılmaya başlanmıştır. Merkel bir yandan Kohl’ün kanatları altında siyasi gelişiminin keyfini sürerken diğer yandan onun aşırı derecedeki koruma çemberinin kendi gelişimini katkı sağlamadığını düşünmeye başlamıştır. O dönem yaşadığı ikilemi daha sonra bir söyleşide şöyle anlatacaktır: Kohl tarafından yönetilen “kota kadını” gibi söylentiler vardı benim hakkımda. Beni koruması iyiydi. Ama onun gölgesinde kalmak sinirlerimi bozuyordu.
Sadeliği bir yaşam tarzı olarak benimseyen Merkel’in bakan olduktan sonraki kıyafet tercihleri gazetelerde eleştiri konusu olmaya başlar. Kendisine siyasi kariyeri için daha özenli giyinmesini söyleyenlerin siyasi telkinleri de işe yaramaz. Arkadaşları ve danışmanları Merkel’i kuaföre zorla götürmektedir. Bu arada doğuda kredi kartı olmadığından Merkel kredi kartını kullanmayı da bakan olduktan sonra öğrenir. 1992’de CDU’nun başkan yardımcılığına seçilen Merkel 1994’teki ikinci Kohl kabinesinde çevre bakanı olur.
KOHL’ÜN KIZININ İLK BAŞKALDIRISI
Hem partide hem de Alman siyasetindeki yükselişini eşzamanlı göstermeyi başaran Merkel, CDU’nun genel sekreterliği görevine yükselir. Merkel’in genel sekreter ve çevre bakanı olduğu yıl CDU ve Kohl hükümeti basında patlayan bağış skandalı haberleriyle sarsılmıştır. Kohl hükümetinin parti için gayrı resmi bağış hesabı olduğu ortaya çıkmış ve Merkel bu konuda ilk kez lideri Kohl ile karşı karşıya gelmiştir. Merkel, Kohl’ün kimlerin partiye gayrı resmi bağış yaptığını açıklamamasını eleştirir. Bu onun liderine ilk başkaldırısı olarak kayıtlara geçecektir. Angela Merkel politik kariyerinde basamaklarını emin adımlarla tırmanırken ikinci evliliğini 30 Aralık 1998’de Joachim Sauer ile yapar. Berlin evlendirme dairesindeki nikaha iki tarafın da ailesinden kimse katılmaz. Çünkü haberleri yoktur. Çift evlendiklerini Frankfurter Allgemeine Zeitung (FAZ) gazetesine verdikleri iki kelimelik ilanla duyurur: Biz evlendik. Angela Merkel-Joachim Sauer. İlk evliliğinden de çocuğu olmayan Merkel, bu konu kendisine sorulduğunda, çocuğum olmasını istemiştim ama olmadı, diye cevap verir.
VE CDU’NUN ZİRVESİNDE BİR KADIN
10 Nisan 2000’de Essen şehrindeki kurultayda 935 geçerli oyun 897’sini alan Merkel CDU Genel Başkanı olur. Sadece on yıl önce başlayan CDU kariyerinde hızla zirveye tırmanmayı bilmiştir. Doğu Alman rahip kızı siyaset yaptığı partinin zirvesine yükselmek elbette Merkel gibi biri için nihai hedef olamazdı. Daha önünde şansölyelik gibi bir hedef olduğunun farkındaydı.
Angela Merkel partinin başına geçer geçmez Alman sisteminin belkemiği denebilecek sosyal piyasa ekonomisini bir adım daha ileri taşıyan “yeni sosyal piyasa ekonomisi” tezini ortaya atacaktı. Bu konudaki görüşlerini içeren makalesi Merkel’in politik kariyerinde önemli yere sahip FAZ gazetesinde yayımlanır. Merkel’in siyasetteki ustası Kohl’den ayrıştığı konuların başında basınla ilişkiler geliyordu. Kohl basını karşısına alarak yükselirken Merkel basını yanına alarak yükselir. Gözdesi ise elbette FAZ gazetesidir. Merkel partinin başına geçtikten sonra gazetecilerin, politikaya atılmasaydınız CDU’da ne eksik olurdu, sorusuna verdiği “ben” cevabıyla ülkesi için güçlü bir liderlik sinyali verir. Nitekim, Kasım 2005’te elde ettiği Almanya Sansölyesi görevini 2021’e kadar yürütecek olan Merkel, bu görevi kesintisiz 16 yıl sürdürerek ülke tarihinde karılması zor bir rekora imza atacak. Ustası Kohl’ün iki aktı süre bu koltukta oturan Merkel uzun yıllar dünyanın en güçlü kadını ünvanını da kimseye kaptırmadı. Görev yaptığı sürede Almanya’nın Avrupa Birliği’nin lider ülkesi pozisyonunu pekiştiren Merkel, ülke ekonomisini en büyük ihracatı konumuna taşıdı. Dış siyasette de aktif politika izleyen Merkel politikaya atıldığı ilk yıllardan beri iyi ilişkiler kurmaya önem verdiği ABD başkanları ile de küresel siyaseti belirleyen aktörler arasında yer aldı.
Angela Merkel Avrupa’daki sağ muhafazakar partilerinin geleneksel yabancı ve göçmen karşıtı politikalarına da pirim vermeyerek ülkesinin göçmen politikaları geliştiren ve entegrasyona öncelik veren lider profili ile de dikkat çekti.
ERKEK EGEMEN SİYASETTE TEK BAŞINA SAVAŞAN KADIN
Almanya ve dünya siyasetine damga vurmuş böyle bir liderin politik kariyeri kadar onun kişisel özelliklerini de yakından tanımakta yarar var.
Önce hakkını teslim edelim. Bir CDU efsanesi olan Helmut Kohl, Merkel’in önderi, idolü ve siyaset öğreticisiydi. Merkel iktidar hırsını Kohl’den almıştı. Eylemlerinde duygusuz olması, ona çok arkadaş kaybettirmiş fakat siyasette gereken saygıyı da kazandırmıştı.
Merkel yükselirken erkek egemen siyaset arenasında savaşan katın modelini tercih etmişti. Pek çok meslektaşının aksine arkasında onu aktif destekleyen her dediğini alkışlayan bir parti grubu istememişti. Doğu Alman kimliği ile hayal kırıklıklarını gizlemeyi çok iyi öğrenmişti. Gazeteci Michael Glos, Bild am Sondag gazetesinde 4 temmuz 2004’te yayınlanan makalesinde Merkel’i şöyle tanımlıyordu: Angela Merkel’in gizli başarılarından biri de erkeklerle baş edebilme yeteneğidir. Çalı horozları en iyi kızıştıkları zaman dövüşürler. Merkel kızışan çalı horozlarına karşı gayet sabırlı bir avcıdır. Harekete geçmek için sabırla beklemesini bilir.
Angela Merkel politik hayatında hiçbir rol modeli benimsememiştir. Kendini İngiltere’nin ‘demir leydisi’ Margaret Teacher’a benzetenlere şiddetle karşı çıkmış, “Ben kendimden giderim, ben benimdir, kimseyi örnek almam” demiştir.
Merkel hayat felsefesi haline getirdiği sözünü şöyle anlatıyor: Hayatta geriye sadece inanç, umut ve sevgi kalır. Fakat sevgi hepsinden önemlidir.
Almanya ve dünya siyasetine damga vuran Merkel, bunca yıllık liderlik serüveninde devletin tahsis ettiği konutta oturmayı kabul etmedi. O hala Berlin’de bir apartman dairesinde Alman komşuları ile yaşıyor. Ve evi de kiralık. Bir Alman siyasetçinin ulaşabileceği bütün makamlara kavuşan Merkel, yabancı liderlerden gelen hediyeleri de şahsına kabul etmeyerek hayır kurumlarına bağışlatıyor.
Doğu Almanyalı rahip Kasner’in fizikçi kızı baş döndürücü siyasi kariyerini yaşam tarzından ve hayat felsefesinden hiç ödün vermeden tamamlamaya hazırlanıyor. Dünyanın en önemli krizlerinden biri olan koronavirüs salgını sürecini yönetmesindeki başarı onu unutulmazlar listesine ekleyecek.
