İlk yerli uçağı üreten Vecihi Hürkuş kimdir?

Türkiye’nin ilk uçak tasarımcısı ve üreticisi olan Vecihi Hürkuş, 6 Ocak 1896’da İstanbul’da dünyaya geldi. Balkan Savaşı’na gönüllü olarak katılan ardından 1. Dünya Savaşı’nda Bağdat cephesinde uçak mühendisi olarak görev yapan Vecihi Hürkuş, aslında Tophane Sanat Okulu Güzel Sanatlar mezunu.

1917’de Kafkas cephesinde bir Rus uçağı düşüren ve ‘Düşman uçağını düşüren ilk Türk pilotu’ unvanını elde eden Hürkuş, keşif uçuşu yaptığı sırada bir Yunan düşman uçağı da düşürmüş ve İzmir havaalanına inmek suretiyle bu bölgeyi kurtarmıştır. Elde ettiği başarılarla İstiklal Madalyası ile ödüllendirilmiştir. Ayrıca TBMM tarafından üç kez takdirname alan tek kişidir.

İLK YERLİ UÇAĞI YAPTI

Vecihi Hürkuş, savaş bittikten sonra İzmir’de yeni tayyarecileri eğitmeye başlar. Edirne’ye yanlışlıkla inen bir yolcu uçağını teslim almakla görevlendirilir. Hizmeti karşılığı da uçağa “VECİHİ” adı verilir. Bu görev Vecihi Hürkuş’ta bambaşka hevese neden olur: Bir uçak inşa etmek. Henüz Türkiye Cumhuriyeti yeni kurulmuştur. 1925’te başladığı çalışmalar sonunda Vecihi, Yunan ordusundan ele geçirilen uçakların motor ve parçalarını kullanarak ilk yerli uçağı üretmeyi başarır. 28 Ocak 1925’te “VECİHİ K-VI”adını verdiği uçağı uçurur. Ödüllendirilmesi gereken Vecihi Hürkuş, uçuş izni alacak bir merci ve makam olmamasına rağmen izinsiz uçtuğu gerekçesiyle cezalandırılır.

KIYMETİ BİLİNMEDİ

Elbette vazgeçmez, ilk yerli savaş uçağını inşa eden Vecihi Hürkuş, 1930’da Kadıköy’de bir dükkân kiralar ve üç ayda kendisinin ikinci, Türkiye’nin ilk sivil uçağını inşa eder: VECİHİ XIV. 27 Eylül 1930’da Kadıköy Fikirtepe’de meydanları dolduran kalabalık ve basın önünde ilk uçuşunu yapar. Ardından Yeşilköy’e, sonra Ankara’ya uçar. “Yerli ve milli” ilk uçağın tek eksiği “Uçabilirlik Sertifikası”dır. Fakat yaptığı başvuru, 14 Ekim 1930’da “Tayyarenin teknik vasıflarını tespit edecek kimse bulunmadığından gereken vesika verilmemiştir” denilerek kabul edilmez.

Millî Mücadele’nin “Kara Tehlike” lakaplı pilotu, gözünü karartır ve istenen belgeyi almak için uçağını sökerek Çekoslovakya’ya götürmek için izin alır. Parçalara ayırdığı uçağını demiryollarından kiraladığı vagona yükler ve yola koyulur. 6 Aralık 1930’da Prag’a ulaşan Hürkuş, uçak gelince tekrar monte eder ve uçuş iznini alır. 23 Nisan 1931’de Çekoslovakyalı yetkililerce düzenlenen bir törende “Yaşasın Türk Tayyareciliği” yazılı bir pankartla onurlandırılarak uçuş müsaadesi alır. 25 Nisan 1931’de Çekoslovakya’dan yola çıkan Hürkuş, 5 Mayıs 1931’de Türkiye’ye iniş yapar.

İLK SİVİL HAVA YOLU ŞİRKETİ: HÜRKUŞ HAVA YOLLARI

Mustafa Kemal Atatürk’ün de teşviki ile Türkiye Tayyare Cemiyeti’ne (TTC) katılır. 1931’de Türkiye turunu kurum adına yapar. 1932 senesinde Sivil Tayyare Mektebini kurar.

Ardından 29 Kasım 1954’te Türkiye’nin ilk sivil hava yolu şirketi olan Hürkuş Hava Yolları’nı kurdu. Özellikle burada Türk Hava Yolları’nın elden çıkardığı uçakları alarak tamirini gerçekleştirdi ve hayata kazandırdı. Hayatının son yıllarında maddi sıkıntılar yaşayan Vecihi Hürkuş, geçirdiği beyin kanaması nedeniyle 16 Temmuz 1969 senesinde Gülhane Askeri Tıp Hastanesi’nde hayatını kaybetti.

Hürkuş’un anıları 1942’de Kanaat Kitabevi tarafından Havalarda, 1915-1925 adıyla yayımlandı. Yapı Kredi Yayınları, 2000 yılında Hürkuş’un anılarını Bir Tayyarecinin Anıları: Yaşantı adıyla yayımladı. Hakkında çeşitli kitaplar hazırlanan Hürkuş’ın hayatını anlatan bir de roman yayımlandı. Ayrıca 1977 yapımı Ertem Eğilmez’in Gülen Gözler filminde Şener Şen’in canlandırdığı pilot Vecihi karakterin için Hürkuş’tan esinlenildiği ileri sürülmekte.