Son olarak HDP’li Kars Belediyesi’ne kayyım atanmasıyla, 2007 yılında Sur Belediyesi’ne kayyım atanmasıyla başlayan ‘kayyım yerel yönetim süreci’ bir kez daha gündeme geldi. HDP ilk örnek değil. AKP döneminde Kürt siyasi hareketinin partilerine kayyım atanmıştı.
HDP’nin kazandığı il ve ilçelerde belediyeler arasında kayyım atanmayan 1 ilçe ve 2 belde belediyesi kaldı.
Halkların Demokratik Partisi’nin (HDP) 31 Mart 2019 yerel seçimlerinde kazandığı belediyelerin tamamına yakınına kayyım atanarak yönetimlere el konuldu. Oysa bu kayyım uygulamasıyla seçmen iradesine siyasi darbenin ilk örneği değil. Adalet ve Kalkınma Partisi (AKP) iktidarında Barış ve Demokrasi Partisi’nden (BDP) 106 belediyesinden 95’ine kayyım atanmıştı. Peki, kayyım uygulaması ilk ne zaman başladı? Geçmişten günümüze kaç belediyeye kayyım atandı? Kayyımlar belediyeleri nasıl yönetiyor? Son kayyım atamasıyla beraber HDP’nin kaç belediyesi kaldı?
1979 SEÇİMLERİNDEN 27 GÜN SONRA FAALİ MEÇHUL
HDP’nin yayınladığı “Bir Gasp Aracı olarak Kayyum Uygulamaları” başlıklı raporuna göre yerel yönetimlerin hedef alınması 1980 öncesine kadar dayanıyor. 1979 yılında yapılan yerel seçimlerde Urfa’nın Hilvan ilçesinde Nadir Temel ve Batman’da Edip Solmaz, bağımsız aday olarak belediye başkanlıklarını kazandı. Ancak Batman Belediye Başkanı Edip Solmaz, seçildikten 27 gün sonra faili meçhul bir cinayet neticesinde hayatını kaybetti. Nadir Temel ise kısa bir süre sonra görevden alındı.
HDP’nin hazırladığı kayyım raporu
PARTİ OLARAK İLK KEZ 1999 SEÇİMLERİNE KATILIM
Kürt siyasi hareketi parti olarak yerel yönetim deneyimi ise 1999 yılında belediye ve il genel meclis seçimlerinde yaşadı. HADEP 1999 yerel seçimlerinde 1’i büyükşehir (Diyarbakır), 6 il (Ağrı, Batman, Bingöl, Hakkâri, Siirt ve Van) olmak üzere toplam 37 belediye kazandı.
Halkların Demokratik Partisi (HDP) ile Barış ve Demokrasi Partisi’nden (BDP) önceki Kürt siyasi hareketinin önemli partisi Demokratik Toplum Partisi’ydi (DTP). Parti, ilk büyük çıkışını 28 Mart 2004 yılındaki yerel seçimlerde yaptı. DTP yüzde 10 barajı nedeniyle seçime bağımsız adaylarla girdi. Kürt siyasi hareketi 2004 yerel seçimlerinde ise belediye sayısı artırılarak Diyarbakır, Batman, Dersim, Hakkâri ve Şırnak illerinin içinde bulunduğu toplamda 57 belediye başkanlığını kazandı.
Diyarbakır’ın Sur ilçesinde Abdullah Demirbaş, DTP adına yüzde 56,63’lük oy oranıyla belediye başkanlığını kazandı. Bu dönemde ilk kez 7 dilde halka hizmet vermeye başlayan Sur Belediyesi’ne, ‘bölücülük’ yaptığı gerekçesiyle 2007 yılında kayyım atandı. Başkan Abdullah Demirbaş ise tutuklandı. Böylece Kürt siyasi hareketi üzerindeki ‘kayyım’ kara bulutu da yavaş yavaş belirginleşmeye başladı.
DBP’NİN 106 BELEDİYESİNDEN 95’İNE KAYYIM ATANDI
29 Mart 2009’daki yerel seçimlerde Demokratik Toplum Partisi (DTP) 1 büyükşehir, 7 il, 51 ilçe belediyesini kazanmıştı. DTP’nin 11 Aralık 2009’da Anayasa Mahkemesi tarafından kapatılmasıyla 98 belediye başkanı BDP’ye geçti. BDP; 11 Temmuz 2014 tarihinde isim değişikliği yapıp Demokratik Bölgeler Partisi (DBP) adını aldı. 30 Mart 2014’te yapılan yerel seçimlerde 4’ü daha sonra katılmak üzere 106 belediyeye ulaşan DBP, gücünün zirvesindeyken 2015 yılıyla beraber yavaş yavaş kayyım politikalarıyla yüzleşmeye başladı.
2015 yılına kadar devam eden sessiz dönem, 2015 sonrası çözüm sürecinin bozulmasıyla Kürt siyasi hareketinin yerelde örgütlendiği DBP hükümetin hedefi haline geldi. 11 Eylül 2016’daki Kanun Hükmünde Kararnameyle başlayan kayyım atamaları sonucu partinin 106 belediyesinden 95’ine kayyım atandı.
HDP’nin hazırladığı kayyım raporu Kürt siyasi hareketinin yerel seçim performansını gösteriyor
93 BELEDİYE EŞ BAŞKANI, YÜZLERCE MECLİS ÜYESİ YARGILANDI
HDP’nin yayınladığı kayyım raporuna göre; kayyım atamaları 3 büyükşehir, 10 il, 63 ilçe ve 22 belde ile DBP’li toplam 95 belediyede gerçekleşti. Kayyım atamalarına paralel olarak kamuda ve belediyelerde çalışan 15 bine yakın işçi ve memur, 300’e yakın muhtar ihraç edildi. 93 belediye eş başkanı, yüzlerce belediye meclis üyesi ve il genel meclis üyesi de tutuklandı. Tutuklanan belediye eş başkanlarından 15’ine ceza verildi. Belediye başkanlarının neredeyse tamamı yargılandı, Diyarbakır Büyükşehir Belediye Başkanı Gültan Kışanak başta olmak üzere birçok siyasetçi tutuklanarak cezaevine konuldu.
HDP’NİN KAZANDIĞI 65 BELEDİYEDEN SADECE 6’SI KALDI
31 Mart 2019’daki yerel seçimlere gelindiğinde ise Halkların Demokratik Partisi (HDP) seçime parti olarak girerek 3 büyükşehir, 5 il, 45 ilçe ve 12 belde belediyesi olmak üzere toplam 65 belediyeyi kazandı. Son olarak Kars’a kayyım atanmasıyla HDP’nin elindeki son il belediyesi de alınmış oldu. Kars’ın da alınmasıyla beraber HDP’nin elinde, atanan kayyımlar, istifa ve ihraçlar ve mazbatası verilmeyenler çıkartıldığında 6 belediye kaldı. O belediyeler de şöyle: Adıyaman-Kömür, Ağrı-Patnos, Diyarbakır-Çınar, Erzurum-Karaçoban, Şırnak-Silopi, Şırnak-Balveren.
KAYYIMLAR NE YAPIYOR, BELEDİYELERİ NASIL YÖNETİYOR, GÖREVLERİ NE?
15 Temmuz darbe girişimi sonrası ilan edilen Olağanüstü Hal (OHAL) nedeniyle Cumhurbaşkanı, Kanun Hükmünde Kararnameler (KHK) yolu ile TBMM’de tartışılmasına gerek duyulmadan Bakanlar Kurulu onayı ile yasa değişiklikleri yapabiliyor. 15 Ağustos 2016 tarihinde imzalanan 674 no.lu KHK ile belediyelere ilişkin yapılan yasa değişiklikleri şöyle:
– Belediye başkanı, başkan vekili ya da meclis üyesinin “terör veya terör örgütlerine yardım ve yataklık suçları sebebiyle” görevden uzaklaştırılması durumunda “büyükşehir ve il belediyelerinde İçişleri Bakanı, diğer belediyelerde vali tarafından” görevlendirme yapılabilir. Görevlendirilecek kişide “seçilme ehliyetine sahip olma” dışında herhangi bir kriter aranmaz.
– Bu değişiklik, hâlihazırda sürmekte olan soruşturmalar nedeniyle görevden uzaklaştırılmış belediye başkanları, başkan vekilleri ve meclis üyeleri için geriye dönük de uygulanabilir. Bu yasa çıktıktan sonra 15 gün içinde hâlihazırda soruşturmaya uğrayan belediye başkanlarının yerine görevlendirme yapılacağı belirtilmiştir.
– Kayyım atanan belediyelerde “bütçe ve muhasebe iş ve işlemleri valilik onayı ile defterdarlığa veya mal müdürlüğüne gördürülebilir”.
HDP’nin hazırladığı “Bir Gasp Aracı olarak Kayyum Uygulamaları” başlıklı rapor
KAYYIM ÇAĞRI YAPMAZSA BELEDİYE MECLİSİ TOPLANAMIYOR
– Kayyım atanan belediyelerde atanan kayyımın çağrısı olmadan belediye meclisi toplanamaz.
– Kayyım atanan belediyelerde meclisin, encümenin ve komisyonların görev ve yetkileri hâlihazırda memur olarak atanan encümen tarafından yürütülebilir.
– Belediyeler ile bağlı idarelerde “hizmetlerin aksatılmasının terör ve şiddet olaylarıyla mücadeleyi olumsuz etkilediğinin veya etkileyeceğinin valilik tarafından belirlenmesi halinde”, söz konusu hizmetler valilik tarafından ilgili merkezi devlet kurumları tarafından gerçekleştirilebilir. Bu hizmetler karşılığında doğacak giderler ise “parasal ve bütçe sınırlamasına tabi olmaksızın” yürütülecek ve belediyenin bütçesinden kesilecektir.
BELEDİYE MALLARINA VALİLİK VEYA KAYMAKAMLIK EL KOYABİLİR
– “Belediye ve bağlı idari imkanlarının terör veya şiddet olaylarına dolaylı veya doğrudan destek sağlamak amacıyla kullanıldığının valilik tarafından belirlenmesi durumunda” belediyelerin veya bağlı idarelerin taşınır mallarına valilik veya kaymakamlık tarafından el konulabilir. Bu doğrultuda sorumluluğu tespit edilen personeller görevden uzaklaştırılabilir ve ancak aynı makam tarafından görevi iade edilebilir.
