Göç, insanlık tarihi kadar eski. Mülteci kimdir? Sığınmacı, göçmen, mülteci statüleri arasındaki farklar nedir? Uluslararası hukuk nasıl tanımlıyor?
İnsanlık tarihi boyunca savaşlar, ekonomik sebepler, doğal felaketler, soykırım ya da mübadeleler ile milyonlarca insan göç etmek zorunda kaldı. ‘Yeni bir yaşam umuduyla’ çıkılan bu yolda, sayısız acı yaşandı, milyonlarca insan yollarda canından oldu, gittikleri yerlerde saldırılara uğradı, denizlerde, bataklıklarda yaşama gözlerini yumdu. Bu insanlara her dilde farklı isimler verildi. Ancak bugün uluslararası hukukta sınırları belirlenmiş ve tanımlanmış durumda. Türkiye’de bulunan Suriyeliler, “geçici koruma altında” kabul ediliyor. Peki mülteci kimdir? Sığınmacı, göçmen, mülteci statüleri arasındaki farklar nedir? Uluslararası hukuk nasıl tanımlıyor?
18 Aralık Uluslararası Göçmenler Günü bu konulara dikkat çekiyor. 1951 tarihli mültecilerin hukuki statüsüne ilişkin sözleşme ve mültecilerin hukuki statüsüne ilişkin 1967 protokolü; uluslararası alanda mülteci hukukuna ilişkin temel belgeleri oluşturuyor. İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi’nin 14’nci maddesi sığınma hakkı tanıyor. Bu maddede, “Herkesin zulüm altında başka ülkelere sığınma ve sığınma olanaklarından yararlanma hakkı vardır” deniliyor.
Mülteci, sığınmacı ve göçmen, uluslararası hukuka göre üç farklı statü. Mülteciler konusunda çalışma yürüten örgütlerin başında ise BM Mülteciler Yüksek Komiserliği var. 14 Aralık 1950’de BM Genel Kurulu tarafından kurulan örgüt; dünya genelinde mülteci sorunlarını çözmeye çalışıyor. Türkiye’de 2014 yılında yapılan değişikliklerle “düzensiz göçmen” ve “şartlı mülteci” kavramları da kullanılmaya başlanmıştır.
MÜLTECİ: Mülteci, “ırkı, dini, milliyeti, belli bir sosyal gruba mensubiyeti veya siyasi düşünceleri nedeniyle zulüm göreceği konusunda haklı bir korku taşıyan ve bu yüzden ülkesinden ayrılan ve korkusu nedeniyle geri dönemeyen veya dönmek istemeyen kişi” olarak tanımlanıyor. Mültecilere, uluslararası anlaşmalarla özel statü ve hukuki koruma sağlanıyor.
Mülteciler Ege Denizi üzerinden Yunanistan’a geçmeye çalışırken çok sayıda can kayıpları yaşanıyor.
ŞARTLI MÜLTECİ: Şartlı mülteci, Avrupa dışında meydana gelen olaylar nedeniyle, mülteci tanımındaki şartlara haiz olduğunu iddia ederek, üçüncü ülkelere iltica etmek üzere Türkiye’den uluslararası koruma talebinde bulunan kişidir. Ülkesinde yaşadığı korku nedeniyle dönmek istemeyen vatansız kişiye statü belirleme işlemleri sonrasında verilen statüyü ifade eder. Üçüncü ülkeye yerleştirilinceye kadar, şartlı mültecinin Türkiye’de kalmasına izin verilir.
SIĞINMACI: Mülteci olarak uluslararası koruma arayan ancak statüleri henüz resmi olarak tanınmamış kişilere “sığınmacı” denir. Bu terim genellikle, mülteci statüsü almaya yönelik başvurularının hükümet ya da Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği (BMMYK) tarafından karara bağlanmasını bekleyen kişiler için kullanılır.
GÖÇMEN: “Göçmen” ise ülkesinden ekonomik veya diğer nedenlerle gönüllü olarak ayrılan kişi demek. Yani göçmenler ülkelerini kendi istekleri doğrultusunda terk ederken, mülteciler ülkelerini terk etme zorunda kalan ya da terk ettirilen kişilerden oluşuyor. Göç işlemi genel olarak pasaport ve vize gibi resmi belgelerle yapılır ve göçmenler, göç ettikleri ülkelerde, vatandaşı oldukları ülkenin korumasından yararlanmaya devam ederler.
DÜZENSİZ GÖÇMEN: Düzensiz göçmen, bir ülkeye yasadışı giriş yapan, o ülkede yasadışı şekilde kalmak veya yasal yollarla girip yasal süresi içerisinde çıkmayan kişi anlamında kullanılıyor. Düzensiz göç hedef, transit ve kaynak ülkeler açısından ayrı ayrı değerlendirilmesi gereken bir konudur. Düzensiz göçmen, kaynak ülkelerden hedef ülkeye ulaşmak için yasal ya da yasal olmayan yollarla ülkeye girip bu ülkeyi bir geçiş ülkesi olarak kullanıp ülke sınırını terk eden kişilerdir.
15 Temmuz darbe girişiminden sonra Türkiye’den Avrupa’ya iltica eden kişilerin sayısı da hızla artıyor. Türkiye’den Yunanistan’a geçiş Ege Denizi veya Meriç nehri üzerinden gerçekleşiyor. Bu geçişlerde zaman zaman çocuk ve kadın başta olmak üzere çok sayıda can kaybı yaşanıyor.Türkiye’den iltica edenlerin ilk tercihi ise Almanya ve Fransa oluyor.
