Covid-19 aşısıyla ilgili araştırmalar, aşı sırasındaki ruh hali ve yaşam tarzının aşının korunma süresini uzattığını veya azalttığını ortaya koydu. Peki, aşı sonrası korunmayı artırmak için neler yapılmalı?
Aşıyla ilgili araştırmalar, bazı basit davranış değişikliklerinin Covid-19 aşısına karşı vücudun tepkilerini değiştirdiğini ortaya koyuyor. Yaşam tarzının değişmesi, eski alışkanlıkların terk edilmesi gibi basit önlemler aşıda korunmayı artırıyor. Tersi durumda ise aşının etkisi zayıflayabilir. Peki, neler yapmalı?
Helen Thomson’ın New Scientist dergisinde yayımlanan yazısına göre, aşılarla ilgili çalışmalar basit davranış değişikliklerinin vücudunuzun Covid-19 aşısına nasıl tepki vereceğini ve virüsten korunma süresini uzatabileceğini kanıtlıyor. Bu faktörler o kadar önemli ki bazı bilim insanları bunların dikkate alınmamasının Covid-19 aşısının yaygınlaşmasını azaltabileceğine inanıyor.
Şu ana kadar dünyada 130 milyondan fazla Covid-19 aşısı yapıldı fakat herkes aşıya aynı tepkiyi vermiyor. Çoğunluk önümüzdeki haftalarda bağışıklık kazanacak olsa da insanların küçük bir yüzdesi hiç bağışıklık kazanamayacak.
BAĞIŞIKLIK SİSTEMİNİN AŞIYA TEPKİSİNİ DEĞİŞTİRMEK MÜMKÜN
Ohio Eyalet Üniversitesi Davranışsal Tıp Araştırmaları Enstitüsü Müdürü Janice Kiecolt Glaser bu konuda, “Yaşınızı değiştiremezsiniz fakat bağışıklık sisteminin herhangi bir aşıya tepkisini önemli ölçüde etkileyebilecek psikolojik, sosyal ve davranışsal stratejiler mümkün” diyor. Kiecolt Glaser’in 30 yıllık deney ve çalışmaları, vücudumuzun aşıya olan tepkilerini nasıl değiştirebileceğimizi gösteriyor.
Kiecolt Glaser’in aşının etkisini arttırmak için önerdiği 5 madde şöyle:
1. STRESTEN UZAK DURUN
Stres, bağışıklık sistemini çeşitli şekillerde etkiler. Stresli dönemlerde artan hormonlar, adrenalin ve kortizol içerir. Bunlar kalp atış hızını yükseltir, sindirimi ve bağışıklık sistemini baskılar. Birçok çalışmaya göre, stres yaşayan kişilerin aşılara karşı daha zayıf antikor tepkilerine sahip olduğu görülüyor. Çalışmalar, aşılama gününde olumlu bir ruh halinin daha güçlü bir tepki ile bağlantılı olduğunu ortaya koyuyor.
2. UYKU DÜZENİ
Uykunuzu iyi alın. Araştırmalar; aşılamadan önceki gecelerde bolca uyuyan kişilerin, daha az uyuyanlara göre güçlü antikor tepkilerine sahip olduklarını söylüyor.
3. SOSYAL BAĞLAR
Stres ve uykunun yanı sıra, yalnızlığın etkilerini azaltmayı deneyebilirsiniz. Aileniz ve arkadaşlarınızla bağlantı kurun. Araştırmalar, daha iyi sosyal desteğe sahip olmanın, güçlü bir bağışıklık olasılığını artırdığını, yalnızlığın ise daha düşük antikor tepkileri ile bağlantılı olduğunu gösteriyor. Kaliforniya Üniversitesi’nden Sarah Pressman, salgın döneminde bir grup yeni arkadaş edinmenin akıllıca olmayacağını ancak halihazırda sahip olduğunuz arkadaş ve aile ilişkisini yeniden bağlayıp derinleştirmenin çözüm olabileceğini söylüyor.
4. ALKOL
Aşıdan önce ve sonra aşırı alkol tüketmek, bağışıklık hücresi işlevini bozar ve bu da vücudun kendini virüsten koruma yeteneğini azaltabilir. 2020 Aralık ayında, Rusya Federal Gözetim ve Tüketici Haklarının Korunması Başkanı Anna Popova, Ruslara ilk koronavirüs aşısından önce iki kez alkolü bırakmalarını tavsiye etti. Aşıyı olduktan sonra alkol almanın bağışıklık tepkisini bozabileceğini ve hatta aşıyı etkisiz hale getirebileceğini kaydetti.
5. EGZERSİZ
Araştırmalar, aktif bir yaşam tarzının –veya aşıdan önce 15 dakikalık bir antrenmanın– aşılara karşı daha güçlü bağışıklık tepkileri ile ilişkili olduğunu göstermektedir. Egzersiz, tüm bağışıklık hücreleri ile etkileşime giren ve proteinleri artıran sitokinleri tetikler.
ELİNİZDE OLMAYAN DİĞER ETKENLER
Virüse karşı aşının etkinliğinin az veya çok olmasında kişilerin elinde olmayan bazı etkenler de var:
1. CİNSİYET
Kanıtlar ve çalışmalar bu konuda büyük ölçüde tutarlı: Genel olarak kadınlar, çoğu aşıda erkeklerden daha yüksek antikor yanıtları verme eğiliminde. Covid-19 aşı uygulamasının erken evresi göz önüne alındığında benzer bir cinsiyet farkı görüp görünemeyeceği henüz belli değil.
2. YAŞ
Muhtemelen en iyi araştırılan faktör yaş. Yenidoğan bebekler aşılara yanıt olarak düşük düzeyde antikor üretirler ve hamilelik sırasında annelerinden pasif olarak aldıkları antikorlar aşı sonucunu etkileyebilir. Aşıya başlamak için en uygun yaş, koruduğunuz patojene bağlı olarak değişir. Örneğin, ağızdan çocuk felci aşısının yaşamın ilk haftasında verilmesi, bebeklerin yalnızca yüzde 30 ila 70’inde yeterli bir bağışıklık tepkisi yaratır. Ancak bunu 4 haftalık olduktan sonra vermek neredeyse tüm bebeklerde bağışıklık sağlar.
3. GEÇMİŞ ENFEKSİYONLAR
Daha önce Covid-19 geçirip iyileşmiş olanlara iyi haber: Ocak 2021’de yapılan bir başka araştırmaya göre ise vücut yeniden Covid-19’a maruz kaldıktan sonra hızlı ve etkili bir yanıt verebiliyor. Peki bu, aşıya daha etkili bir yanıt aldığınız anlamına mı geliyor? Söylemesi zor. Örneğin, halihazırda tetanozla karşılaşan kişiler, daha önce enfeksiyon olmadan aşı olanlara göre, güçlendirici bir aşı olduktan sonra daha yüksek bir bağışıklık tepkisine sahip olma eğiliminde. Covid-19’da da benzer bir şey görebiliriz, ancak henüz bu konuda yeterli veriye sahip değiliz. Bilinen verilere göre, bir kişinin enfeksiyon geçirerek kazandığı bağışıklığın kişiden kişiye değiştiği ve hem doğal hem de aşıya bağlı bağışıklığın farklılık gösterebileceğidir. Bu nedenle daha önce koronavirüse yakalanıp iyileşmiş olsanız bile aşı yaptırmanız önemli.
