BİM ve Şok raporu: Kanserli bir hücre gibi her mahalleye yayıldılar

Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) Genel Başkan Yardımcısı Veli Ağbaba’nın zincir marketlere dair hazırladığı rapor Adalet ve Kalkınma Partisi’ne (AKP) yakın işadamlarına ait zincir marketlerin haksız rekabetine maruz bırakılan esnafın içler açısı hâlini gözler önüne serdi.

Ağbaba, “üç harfliler” olarak nitelediği zincir marketlerin salgın döneminde fahiş kârlar elde ettiğini belirterek, esnafın bu marketler karşısında ezilmemesi için çözüm önerilerini sundu.

BİM, A101 ve Şok gibi market zincirlerin bakkal ve marketlere hayat hakkı tanımadığı belirtilen raporda şu ifadeler yer aldı: “Türkiye’de zincir market sektöründe ilk sırayı A101, BİM ve ŞOK gibi market zincirleri oluşturmaktadır. Bu marketler Türkiye’nin 81 ilinde, tüm ilçelerde, hatta her sokakta faaliyet göstermektedir ve uluslararası raporlara göre dünyanın en hızlı büyüyen şirketleri arasında yer almaktadır.”

“SALGIN SÜRECİNDE MARKET ZİNCİRLERİ KASALARINI DOLDURDU”

Yeni tip Koronavirüs (Covid-19) salgının döneminde esnafın yok olma tehlikesiyle karşı karşıya kalmasına rağmen zincir marketlerin kârların kat kat arttırdığını kaydeden Ağbaba, “Salgında market zincirleri kasalarını doldurmakla kalmamış, aynı zamanda online satış ve dijital aplikasyonlar ile kendi üretim portföylerini de genişletmişlerdir. Bu orantısız büyüme, başta mikro ve küçük işletmeler olmak üzere ülkemizdeki esnafları oldukça olumsuz etkilemekte ve zincir marketlere karşı giderek daha da savunmasız hâle getirmektedir.” dedi.

A101 ve Şok gibi marketlerin indirimli kampanyalarının küçük esnafı zor durumda bıraktığı belirtiliyor.

“Zincir marketlerin AKP iktidarıyla ile organik ilişki ve iş birlikleri de bu marketlerin kanserli hücre gibi ülkemizin her mahallesinde, hatta sokağında büyümesini kolaylaştırmaktadır.” diyen Ağbaba, söz konusu marketlerin pazar payı ve satıy hasılatı arttıkça kepenk indiren küçük esnaf sayısının azaldığını vurguladı.

Raporda Türkiye Perakendeciler Federasyonu ve Rekabet Kurumu’nun verilerini paylaşan Ağbaba, şöyle devam etti: “Rekabet Kurumu, hızlı tüketim malları perakendeciliğinde ilk dört teşebbüsün üçünün zincir marketler olduğunu vurgulamaktadır. Buna göre bu marketlerin pazar payları artarken, yerel ve küçük marketlerin pay kaybettiği görülmektedir. Zira bu marketlerde ortalama 5 bin-15 bin çeşit ürün satışa sunulduğu resmi raporlarda yer almaktadır.”

TEDARİKÇİLER HAKSIZ REKABETLE KARŞI KARŞIYA

Rapordu şu tespitlere yer verildi: “Bu marketlere ilişkin bir diğer önemli husus, tedarikçilerle yapılan sözleşmelerin haksız rekabet sonucu küçük ve orta ölçekli perakendecileri kapanmaya zorlamasıdır. Promosyonlu ürün satışından fiyat artışlarına ürün tedarik sürecinde yaşanabilecek sorunlara kadar hemen her konuda zincir marketler, oluşabilecek tüm ekonomik kaybı haksız ve adil olmayan şekilde perakendecilere yıkmaktadır. Salgında orantısız büyüme sonucu bu marketler zincirlerine yeni halkalar takmıştır. Alınan tedbirler doğrultusunda hafta sonu yasakları sebebiyle semt pazarlarının kurulamaması gibi kısıtlamalar tüketiciler zincir marketlere mecbur bırakılmıştır.”

Turgut Aydın’a ait A101, 81 ilde 350 ilçede toplam 10 bin 1 mağazada faaliyet gösteriyor.

“ÇALIŞANLARI SENDİKASIZ, GÜVENCESİZ”

Üç büyük market zincirinde düşük ücretlerle uzun çalışma sürelerine dayanan yoğun bir emek sömürüsünün olduğu belirtilen Ağbaba, şunları söyledi: “Perakende Ticaret Faaliyet Kolunda Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) Ekim 2020 verilerine göre toplam istihdam sayısı 1 milyon 376 bin 345 kişi olarak görülmektedir. Üç büyük zincir market; A 101, BİM ve ŞOK marketler zincirinde toplam istihdam sayısı ise 141 bin civarında yer almaktadır. A 101 Marketler zinciri yaklaşık 60 bin, ŞOK Marketler zincirinde 30 bin, BİM 51 bin kişi istihdam etmektedir. Üç büyük zincir marketin toplam istihdam sayısı, perakende sektöründeki istihdama oranı yüzde 10 seviyesindedir.”

Üç markette ortalama aylık maaşların çalışanların statüsüne göre 2 bin 700 ile 3 bin TL arasında değiştiğine işaret eden Ağbaba, “Çalışma saatleri ise günlük 7,5 saatlik yasal sınırın genel olarak üzerinde yer almaktadır. Market çalışanlarının kendi beyanlarına göre günde 10 ile 12 saat çalışma yaptıklarını ifade etmişlerdir. Ayrıca bu marketlerde sendikalaşma oranı neredeyse yok denecek kadar azdır.” dedi.

“Ucuzluk marketi” BİM’in mağaza açtığı semtte küçük marketler rekabet etmekte zorlanıyor.

“2 MİLYON ESNAFIMIZ ÜÇ HARFLİ ZİNCİR MARKETLERDEN BÜYÜKTÜR”

Küçük esnafın zincir marketler karşısında yok olmaması için Ağbaba’nın raporda sunduğu çözüm teklifleri şöyle:

1. İndirim zincirlerine nüfusa göre yoğunluk kuralı getirilmelidir ve büyükşehir veya ilçe belediyeleri onayına tabi olmak üzere 10 bin nüfus ve üzerinde açılmalıdır.
2. Zincir marketlerin ürün satışına yönelik mutlaka il veya ilçe esnaf odalarının görüşleri alınmalıdır; bu şart, bir tür mecburiyet hâline getirilmelidir.
3. Bu marketlerin mesken binalarda açılması yasaklanmalıdır.
4. Zincir marketlerin açılış ve kapanış saatleri düzenlenmeli ve haftada en az bir gün kapalı kalmasının yanı sıra yılbaşı ve bayramların ilk günlerinde de kapalı kalması sağlanmalıdır.
5. Zincir marketlerde 15 bine yakın ürün çeşitliliği azaltılmalıdır; tüketicilerin mağdur olmaması adına bölgenin ticari kapasitesine göre ürün çeşitliliği düzenlenmelidir.
6. Zincir mağazaların çevrimiçi satış ve dijital aplikasyonları sıkı şekilde denetlenmelidir.
7. Satış fiyatı asgari olarak en küçük perakendeci maliyetine endekslenmelidir. Promosyonlu satışlara üst sınır getirilmelidir.
8. Dikey bütünleşik yapıyla rekabet ihlali yaratan ambalajlı gıda/içecek üreticilerinin perakendeci olmaları mevzuat yoluyla engellenmelidir.
9. Üretici/dağıtıcı ile olan zincir perakendeci sözleşmelerinde Türk Ticaret Kanunu hükümleri bağlayıcı olmalı ve sözleşmelerde feragat yasaklanmalıdır.
10. Üreticiye tek taraflı anlaşmasız fatura kesilmesi de benzer şekilde cezai yaptırıma tabi tutulmalıdır.